دستاوردها و چالش‌های درمان/ کاهش هزینه‌های بستری روستاییان

به گزارش خبرنگار مهر، ارائه خدمات درمانی در جمهوری اسلامی ایران تجربه بی بدیلی در توسعه ارائه خدمت در جنبه کمی و کیفی است، توسعه زیرساخت های فیزیکی اعم از افزایش تخت های بیمارستانی، افزایش تنوع و تعداد تجهیزات بیمارستانی و سرپایی، تشخیصی و درمانی در سراسر کشور، افزایش تعداد و تنوع نیروی انسانی کارآمد و متخصص، عدالت در دسترسی به خدمات پیچیده پزشکی، دست یابی به فن آوری های منحصر به فرد در حوزه دارو و تجهیزات و تخصص پزشکی سر فصل های مهمی در ۴ برنامه توسعه ای است که در طی این سال ها طراحی، تصویب و اجرا شده است.

اقدامات و مفاهیم مهمی در حوزه درمان در طی این مدت نهادینه گردیده اند. سطح بندی خدمات در زمینه زیر ساخت های تخت بستری، مراکز تشخیصی درمانی سرپایی و نیروی انسانی مورد نیاز)، اعتبار بخشی بیمارستان ها بر اساس استانداردهای ملی، حرکت در جهت چشم انداز ایران ۱۴۰۴ با تدوین نقشه تحول نظام سلامت، تدوین برنامه نظام درمانی کشور در برنامه پنجم توسعه، به کارگیری ابزار ارزیابی فن آوری سلامت در ورود و به کارگیری فن آوری های پیشرفته، استفاده از راهنماهای بالینی درمانی در ارائه خدمات، تشکیل سازمان بیمه سلامت ایرانیان برای یکپارچه کردن سازمان های بیمه ای پایه، تدوین بسته خدمات پایه بیمه ای و غیربیمه ای، حرکت به طرف تصویب تعرفه ارائه خدمات بر اساس قیمت هزینه واقعی گسترش کمی و کیفی خدمات اورژانس پیش بیمارستانی، ارتقاء کیفیت ارائه خدمات اورژانس های بیمارستانی، بومی نمودن تعیین ارزش های نسبی خدمات جهت نحوه توزیع عادلانه منابع بخش درمان و راه اندازی مراکز تولید دانش بالینی مبتنی بر شواهد جهت تولید منابع همه و همه مختصری از سر فصل های اقداماتی است که طی این سالها برای آنها برنامه ریزی شده و به اجرا در آمده اند.

پس از انقلاب، شاهد دستاوردهای مهم در کنترل بیماری‌های واگیردار، ارتقاء بهداشت مادر و کودک، افزایش دسترسی به خدمات و بهبود تغذیه جامعه و در نتیجه افزایش شاخص‌های سلامت بوده ایم. با این حال چالش‌های عمده‌ای نیز وجود دارد که از آن جمله می توان به نابرابری در دسترسی به خدمات، تامین مالی ناعادلانه، نابرابری در پاسخگویی به انتظارات غیرپزشکی مردم و مغفول ماندن مؤلفه‌های اجتماعی موثر بر سلامت (اشتغال، امنیت شغلی، امنیت غذایی، آب سالم، مسکن سالم، سواد، رفاه، تکامل دوران کودکی) اشاره کرد. از جمله علل ریشه‌ای این چالش‌ها می توان از یکپارچه نبودن نظام سلامت، به هدر رفتن منابع مالی، منابع انسانی نامتناسب، اشکالات ساختاری موجود در نهادهای تصمیم‌گیری و اجرایی، ضعف در مدیریت و راهبری، تضاد منافع ناشی از حضور همزمان کارکنان در جایگاه‌های ارائه خدمت و مدیریت و نقص چشم‌گیر همکاری بین بخش‌های توسعه، پایین بودن بهره وری، پایین بودن سهم دولت در هزینه های سلامت و تعرفه غیرواقعی خدمات، پررنگ بودن نقش تصدی گری وزارت بهداشت در نظام ارائه خدمات و کم رنگ شدن نقش حاکمیتی آن، عدم تناسب بین اختیارات و مسئولیت ها در واحدهای ارائه خدمات نام برد.

مهم ترین چالش های نظام سلامت

قاسم جان بابایی معاون درمان وزارت بهداشت، در گفتگو با خبرنگار مهر، از تعدد و ناهماهنگی مراکز سیاستگذاری و تصمیم‌سازی، ناکارآمدی ساختار کلان بخش سلامت نسبت به چالش‌های پیش‌رو، نبود نظام نامه مدون برای فرایندها، روال‌ها و استانداردهای سیاست‌سازی و برنامه‌نویسی، کمبود نیروی انسانی با دانش و تجربه لازم در سیاست‌سازی، برنامه‌نویسی و همچنین پایش و ارزشیابی و جدی گرفته نشدن امر پایش و گزارش‌گیری دوره‌ای و قابل دفاع از پیشرفت برنامه‌ها توسط سیاست‌گذاران، به عنوان بخشی از چالش های حوزه درمان کشور نام برد و گفت: ضعف دانش، فرهنگ و مهارت‌های لازم در تدوین و مدیریت پروژه در ستاد و واحدهای تابعه، تضاد منافع ناشی از حضور همزمان مدیران و کارشناسان بخشی دولتی در بخش غیردولتی ارائه خدمات سلامت، دارو و تجهیزات پزشکی، کمبود راهنماهای طبابت بالینی، ناتوانی در جذب و نگهداری نیروهای کارا، ضعف مفرط نظام اطلاعاتی، نبود مرکزی برای تفکر و تحلیل عملکرد برنامه‌ها، ضابطه مند نبودن انتصاب مدیران، جدی نبودن آموزش حین خدمت و بازآموزی کارکنان، وجود ساختارهای متفاوت و ناهماهنگ ارائه خدمات سلامت، مهم ترین این چالش ها در حوزه درمان تلقی می شوند.

وی، از فرسودگی مراکز درمانی کشور به عنوان بخش دیگری از چالش های حوزه درمان یاد کرد و افزود: بیمارستان‌های بالای ۵۰ سال و خانه‌های بهداشت و مراکز بهداشتی درمانی بالای ۳۰ سال، از دیگر دغدغه ها و چالش های حوزه درمان است. همچنین، فرسودگی تجهیزات پزشکی و نبود ساز وکار منظم برای نگهداری و جایگزینی و مشخص نبودن محدوده جغرافیایی و پوشش جمعیتی واحدهای ارائه خدمات شهری، در همین راستا ارزیابی می شود.

گزارش عملکرد درمان

یکی از اهداف انقلاب اسلامی، بالا بردن سطح سلامت و ایجاد شرایط لازم برای دسترسی عادلانه و فراگیر آحاد مردم به خدمات بهداشتی درمانی مناسب بود. به همین منظور از آغاز انقلاب اسلامی وزارت بهداشت، از جمله وزارتخانه های فعال ایران سعی در حفظ تامین و ارتقاء سلامت مردم جامعه داشت و برای رسیدن به اهداف خود اقدام به تامین نیروی انسانی ورزیده، تاسیس مراکز درمانی و ساخت بیمارستان ها، ارتقاء سطح کیفیت تجهیزات پزشکی و نیز دادن آموزش و بالا بردن سطح آگاهی مردم نسبت به بیماریها و آموختن روشهای پیشگیری ازآنها، کرد.

معاون درمان وزارت بهداشت، گفت: پس از انقلاب، تعداد دانشکده های گروه علوم پزشکی و نیز اعضای هیات علمی این دانشکده ها روند رو به رشدی یافت در نتیجه بر ظرفیت پذیرش دانشجو در رشته های مختلف پزشکی به طور چشمگیری افزوده شد تا نیاز کشور به پزشک برآورده شود.

وی با عنوان این مطلب که تعداد پزشکان در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی ‌(۱۳۵۶) ۱۳۴۲۸ نفر بوده است، افزود: در آن سال‌ها قریب به ۶ هزار پزشک پاکستانی در کشور حضور داشتند ولی اکنون حتی از اعزام بیمار به خارج از کشور با تقویت و تربیت نیروی درمانی پزشک و پرستار تخصصی بی نیاز شده ایم. در سال ۵۷ برای هر ۲ هزار و ۸۰۰ نفر یک پزشک و اگر تهران را حذف می‌کردیم برای هر ۴ هزار نفر یک پزشک داشتیم. اما به دلیل اینکه عدم توزیع عادلانه برای هر ۱۸ هزار نفر یک پزشک وجود داشت.

جان بابایی با عنوان این مطلب که در سال ۶۳ حدود ۵۴ درصد پزشکان عمومی، ۸۷ درصد متخصصین و ۶۶ درصد دندانپزشکان در تهران و ۵ شهر بزرگ حضور داشتند، ادامه داد: در حال حاضر ۵۷۳۵ پزشک متخصص و فوق تخصص در ۳۰۲ شهر کمتر توسعه یافته و محروم سراسر کشور حضور دارند و امکان انجام جراحی های پیشرفته در اقصی نقاط کشور فراهم شده است.

وی همچنین گفت: افزایش ۴۵۲ درصدی پزشک متخصص مقیم در شب و روزهای تعطیل در بیمارستان های دولتی امکان تعیین تکلیف بیماران و مصدومان در حداقل زمان ممکن را فراهم ساخته است.

جان بابایی ادامه داد: گسترش درمان های تخصصی و فوق تخصصی، پیوند اعضا و پزشکی هسته ای نیز در کشور از رشد مطلوبی برخوردار شده و در این زمینه نیز پیشرفت های خوبی حاصل شد. بطوریکه، تا سال ۱۳۵۷ فقط ۵۰ مورد پیوند کلیه در کشور انجام شده بود، در حالی که در طول سال‌های پس از انقلاب، بیش از ۲۷۰۰ مورد پیوند کلیه سالانه در کشور انجام شده است.

معاون درمان وزارت بهداشت، گفت: حدود ۹۸۴ بیمارستان در سراسر کشور عهده دار ارائه خدمات به نیازمندان هستند که از این تعداد ۶۱۴ بیمارستان و ۸۷۸۵۲ تخت وابسته به وزارت بهداشت است. در حال حاضر، به ازای هر ۱۰۰۰ نفر یک تخت در بیمارستان های دانشگاهی و به ازای هر ۱۰۰۰ نفر ۱.۷ تخت در تمامی بیمارستان ها موجود است.

وی افزود: راه اندازی ۴۲۴۹ مطب دولتی در ۲۲۴ کلینیک ویژه در سراسر کشور با اولویت مناطق محروم، از دیگر اقدامات حوزه درمان کشور بوده است.

جان بابایی تاکید کرد: افزایش ۶۰ درصدی مراکز درمان ناباروری دولتی و کاهش ۸۵درصدی هزینه های درمان ناباروری در مراکز دولتی طی این مدت صورت گرفته است

معاون درمان وزارت بهداشت، ادامه داد: ناوگان اورژانس پیش بیمارستانی کشور تا قبل از طرح تحول نظام سلامت تنها ۳۰۰۰ آمبولانس در اختیار داشته است این در حالی است که با راه اندازی ۳۹ پایگاه اورژانس هوایی امکان ارائه خدمت به مناطق صعب العبور فراهم شده است.

وی افزود: مجهز نمودن بیمارستان های کشور به تجهیزات پیشرفته و مدرن تشخیصی و درمانی و حضور پزشکان متخصص و کادر درمان مجرب، انجام اعمال جراحی خاص و حیاتی در سراسر کشور بالاخص مناطق محروم از دیگر اقدامات مهم حوزه درمان در این سال ها بوده است. همچنین، ساخت ۷۵ مرکز غربالگری و تشخیص زودهنگام سرطان برای اولین بار در کشور و رایگان شدن دستمزد انجام خدمات شیمی درمانی و رادیوتراپی با توجه به افزایش موارد سرطان اقدامی ستودنی است.

معاون درمان وزارت بهداشت، تاکید کرد: با اجرای برنامه حمایت از ماندگاری پزشکان در مناطق محروم کشور، افزایش دسترسی مردم به خدمات سطح ۲ و ۳ در مناطق محروم شامل رشد حدود ۳ برابری در خدمات سرپایی و رشد ۶۵ درصدی خدمات بستری و حذف کامل زیرمیزی در مناطق محروم امکان پذیر شد.

وی ادامه داد: در بخش درمان در طی ۲ سال اخیر موفقیت‌های بزرگی حاصل شد که ترمیم ضایعات نخاعی و تولید رده سلول‌های بنیادی از بزرگترین آن‌هاست. گسترش درمان‌های تخصصی و فوق تخصصی، پیوند اعضا و پزشکی هسته‌ای نیز در کشور از رشد مطلوبی برخوردار شده و در این زمینه نیز پیشرفت‌های خوبی حاصل شده است.

جان بابایی گفت: انجام ۱۷۶۹۴ مورد پیوند(اعضا و مغز استخوان) در کشور، گسترش مراکز پیوند مغز استخوان به ۱۷مرکز ، گسترش شبکه فراهم آوری پیوند به ۲۴ مرکز، کاهش میزان پیوند کلیه از افراد زنده ، انجام سالانه ۲۵۰۰ پیوند کلیه در سال با میزان ۵۷ درصد از مرگ مغزی، کاهش میانگین مدت زمان انتظار جهت پیوند کلیه به ۱۲ تا ۱۸ ماه، انجام سالانه ۸۰ پیوند کبد و ۱۱۷ پیوند قلب  و افزایش رشد ۲۲درصد تا ۱۰۰درصد پیوند مغز استخوان و اعضا نشان از افزایش توان علمی و تجربی کادر درمان و دسترسی به تجهیزات مدرن است.

وی افزود: مدیریت درمان ناباروری در ۳ سال اخیر با کاهش پرداخت از جیب مردم برای درمان ۳ میلیون زوج نابارور، پوشش ۸۵درصد هزینه درمان زوجین نابارور طبق برنامه، ارتقاء تجهیزات و توسعه مراکز آموزشی و مناطق کمتر توسعه یافته و ساماندهی ۲۴ مرکز موجود، ایجاد ۱۷ مرکز جدید درمان ناباروری با تمرکز بر مناطق محروم به ویژه در ۶ استان فاقد مرکز (یاسوج، زاهدان، بندرعباس، شهرکرد، گلستان، لرستان)، ایجاد بانک اطلاعات بخش ها و مراکز درمان ناباروری کشور، ایجاد سامانه ثبت اطلاعات بیماران و خدمات درمان ناباروری  امکان پذیر شده است.

معاون درمان وزارت بهداشت، گفت: در راستای تحقق اهداف ماده ۹۰ و ۹۱ قانون برنامه چهارم توسعه مبنی بر کاهش هزینه پرداختی از جیب مردم و تعمیم عدالت در بهره­ مندی از خدمات درمانی برای روستاییان و عشایر، طرح ارائه خدمات براساس تخفیف پلکانی (فرانشیز پلکانی) به تمام روستاییان و عشایر سراسر کشور تدوین و برای تصمیم نهایی به حضور رئیس جمهوری ارسال شد و با هدف اولویت خدمات پیشگیرانه (تشکیل بیمه سلامت) به ­جای بیمه درمان پیشنهاد و در شورای عالی بیمه مصوب شد. همچنین در راستای ماده ۹۰ قانون برنامه چهارم نسبت به تعیین بیماری‌های مورد نظر و رایگان کردن هزینه‌های آنها مانند سرطان‌های شایع، بیماری‌های خاص، بستری شدگان در ICU و NICU، بیماران صعب‌العلاج و...، به‌صورت رایگان و با حداقل فرانشیز توسط بیمارستان‌های تحت پوشش اقدام شد.

برنامه تحول سلامت

از مهر ۹۲ جلسات متعددی با حضور معاونین وزارت، مشاور عالی وزیر و دبیر و کارشناسان شورای سیاست گذاری برای تعیین فهرستی از اولویت های تحول در نظام سلامت تشکیل شد و این جلسات به مرور نام جلسه تحول سلامت به خود گرفت. مبنای تعیین این اولویت ها وضعیت موجود نظام سلامت، مطالبات اصلی مردم از این حوزه و اسناد بالادستی مانند سند چشم انداز برنامه پنجم توسعه و برنامه دولت تدبیر و امید بود. در آبان همان سال هیئت دولت اجرای برنامه تحول سلامت را مصوب نمود.

معاون درمان وزارت بهداشت، به دستاوردهای برنامه تحول نظام سلامت اشاره کرد و گفت: کاهش سهم مردم از هزینه بستری از ۳۷ درصد به ۵ درصد برای روستاییان و ۱۰ درصد برای شهرنشینان و حمایت مالی از ۳۵ میلیون و ۵۰۰ هزار بیمار بستری، کاهش ۴۲ درصدی قیمت انواع لوازم و تجهیزات پزشکی مصرفی، کاهش ارجاع مردم برای تهیه دارو و تجهیزات پزشکی به بیرون از بیمارستان، بازسازی بیمارستان های فرسوده، بازسازی ۲۷۰۰۰۰۰ متر مربع فضای بستری، توزیع ۱۳۰ هزار قلم تجهیزات هتلینگ، نوسازی کامل  ۴۵هزار تخت بیمارستانی کشور با استفاده ۱۰۰ درصدی از تولیدات داخلی، تامین ۷۵۰۰۰ قلم تجهیزات پزشکی سرمایه ای برای بیمارستان های موجود و جدیدالاحداث، اقدامات وزارت بهداشت در راستای سیاست های جمعیتی، انجام دو میلیون و ۱۰۰ هزار زایمان طبیعی رایگان در سراسر کشور، کاهش سزارین به میزان ۶.۵ درصد، کاهش سزارین بار اول به میزان ۶.۵ درصد، آموزش رایگان به ۷۰۰ هزار نفر مادر باردار در دوران بارداری جهت توانمند سازی برای باروری و زایمان طبیعی، ساخت ۱۸۰۰واحد اختصاصی زایمان(LDR ) در ۳۶۶ بیمارستان، از جمله این دستاوردها بوده است.

وی ادامه داد: پوشش ۸۵درصدی هزینه های درمان ناباروری با تعرفه دولتی برای زوج های نابارور، ایجاد ۱۷ مرکز جدید درمان ناباروری با تمرکز بر مناطق محروم به ویژه در ۶ استان فاقد مرکز (یاسوج، زاهدان، بندرعباس، شهرکرد، گلستان، لرستان)، توسعه و تجهیز ۲۴ مرکز درمان ناباروری موجود، حضور ۳۲۰۰ پزشک متخصص و فوق تخصص در ۲۳۶ شهر کمتر توسعه یافته و محروم و تمام وقت شدن همگی آنان در بیمارستان های دولتی، حضور ۶۶۱۹ و به عبارتی ۸۵۴ نفر پزشک متخصص مقیم در هر شب در ۱۷ تخصص در ۴۱۲ بیمارستان اصلی کشور در ۲۱۴ شهر برای درمان بیماران اورژانس، انجام ۱۳۵ میلیون بار ویزیت توسط ۱۴۰۰۰ متخصص و فوق تخصص در ۶۵۸ کلینیک ویژه در ۳۸۵ شهر کشور با نرخ ارزان دولتی به منظور دسترسی اقشار محروم همراه با ساخت ۲۵۰ پلی کلینیک تخصصی جدید شامل ۶۴۴۰ مطب برای فعالیت این پزشکان، راه اندازی کلینیک ویژه در ۱۲۸ شهر منطقه محروم از ۳۱ استان کشور، تنها بخشی از خدمات در حوزه درمان کشور بوده است.

معاون درمان وزارت بهداشت، از راه اندازی ۳۹ پایگاه اورژانس هوایی، ساخت و گسترش ۱۲۵ بخش اورژانس در بیمارستان های تروما و اصلی کشور و نوسازی بخش اورژانس در سایر بیمارستان ها و افزایش ۱۵۰۰ تخت اورژانس و بهسازی و استانداردسازی ۱۸۰ بخش اورژانس در سراسر کشور، خبر داد و گفت: توجه خاص به بیماران نیازمند مراقبت های ویژه با افتتاح ۲۴۰۰ تخت، توجه ویژه به بیماران مبتلا به سرطان با ایجاد شبکه جامع تشخیص زودرس و درمان سرطان در ۳ سطح، توسعه ۱۳۰۰ تخت جدید بستری و روانپزشکی ۱۵ بخش اورژانس روانپزشکی همراه با بازسازی بخش های موجود، اجرای برنامه ملی درمان پیشرفته سکته های قلبی به صورت شبانه روزی در ۵۴ بیمارستان و ۲۴ شهر، از دیگر دستاوردهای حوزه درمان بوده است.